ภาวะขาดสารอาหารคืออะไร

ภาวะขาดสารอาหารหรือภาวะโภชนาการต่ำ เป็นภาวะที่ร่างกายได้รับสารอาหารหรือพลังงานในปริมาณที่ไม่เหมาะสมและน้อยกว่าความต้องการของร่างกาย เป็นปัญหาที่พบได้บ่อยในผู้สูงวัย โดยผลสำรวจในประเทศที่พัฒนาแล้วพบว่า มีภาวะขาดโปรตีนและพลังงานในผู้สูงวัยสูงถึงร้อยละ 15¹

การเปลี่ยนแปลงของระบบต่างๆ ในร่างกายที่เสื่อมถอยลง เป็นหนึ่งในสาเหตุที่ส่งผลให้เกิดปัญหาด้านโภชนาการได้² เช่น ภาวะสมองเสื่อม การมองเห็นและการได้ยินลดลง การรับรสที่เปลี่ยนแปลงไป ความสามารถในการแยกรสชาติ เปรี้ยว เค็ม หวานลดลง ฟันเหลือน้อยลง การเคี้ยวอาหารได้ยากขึ้นและไม่ละเอียด ระบบทางเดินอาหารและการดูดซึมสารอาหารมีประสิทธิภาพลดลง ท้องอืดหรือท้องผูกได้มากกว่าวัยอื่น มีโรคประจำตัวที่มีผลต่อความอยากอาหาร เช่น โรคมะเร็ง โรคตับและไต โรคหัวใจ โรคข้อสักเสบ โรคติดเชื้อต่างๆ และภาวะซึมเศร้า ผลข้างเคียงจากการใช้ยารักษาโรคประจำตัว เช่น ปากแห้ง คอแห้ง หรือยาที่มีผลต่อความอยากอาหารลดลง เป็นต้น

อาการที่พบในผู้สูงวัยที่ขาดสารอาหาร^1-3

ผู้สูงวัยที่มีภาวะขาดสารอาหารมักพบว่า มีน้ำหนักตัวลดลงจากเดิมประมาณ 5% หรือมากกว่าในช่วง 6 เดือน ระดับอัลบูมินในเลือดต่ำกว่า 3.5 กรัมต่อเดซิลิตร ดัชนีมวลกาย (Body Mass Index: BMI) ต่ำกว่า 18.5 กิโลกรัม ต่อตารางเมตร มีความอยากอาหารลดลง เบื่ออาหารอย่างต่อเนื่อง น้ำหนักตัวลดลง ร่างกายซูบผอมลงโดยไม่ทราบสาเหตุ เวียนศีรษะและอ่อนเพลียได้ง่ายกว่าปกติ ใจสั่น ผมร่วง ชาหรือเสียวบริเวณข้อต่อ ซึ่งหากพบว่าผู้สูงวัยมีลักษณะและพฤติกรรมเช่นนี้ ควรพิจารณาปรับพฤติกรรมการใช้ชีวิตและโภชนาการให้สอดคล้องกับการดูแล เพื่อการแก้ไขหรือป้องกันภาวะการขาดสารอาหาร

ผลกระทบต่อร่างกายเมื่อขาดสารอาหาร^3,4  

ภาวะการขาดสารอาหารในผู้สูงวัยนั้นถือเป็นภัยเงียบทางสุขภาพ เมื่อร่างกายได้รับสารอาหารไม่เพียงพอจะส่งผลเสียต่อสภาพร่างกาย เช่น มีภาวะมวลกล้ามเนื้อน้อย การทรงตัวไม่ค่อยดี เนื่องจากมวลกล้ามเนื้อลดลง มีความเสี่ยงต่อการเกิดอุบัติเหตุหรือหกล้มได้ง่าย สมองทำงานได้ไม่เต็มที่ ผิวพรรณแลดูไม่สดใส แผลหายช้ากว่าปกติ และนำไปสู่การเจ็บป่วยด้วยโรคอื่นๆ ตามมา เช่น โรคเรื้อรัง ภูมิคุ้มกันบกพร่อง เสี่ยงต่อการติดเชื้อได้ง่าย ส่งผลให้การเจ็บป่วยของผู้สูงวัยรุนแรงขึ้น มีโอกาสกลายเป็นผู้ป่วยติดเตียง คุณภาพชีวิตลดลง และมีอัตราการเสียชีวิตสูงขึ้น

นอกจากนี้ การขาดสารอาหารยังส่งผลต่อสภาพจิตใจ ทำให้ผู้สูงวัยที่ประสบปัญหานี้รู้สึกหดหู่ มีอาการซึมเศร้า และอาจส่งผลต่อการแสดงพฤติกรรมที่เปลี่ยนแปลงไปจากเดิมได้ เช่น มีอาการหงุดหงิดง่าย หรือมีความวิตกกังวลมากเกินไป ดังนั้น ญาติหรือผู้ดูแลควรให้ความใส่ใจอย่างใกล้ชิด โดยเริ่มต้นจากโภชนาการสำหรับผู้สูงวัยให้ได้รับสารอาหารที่หลากหลายและเพียงพอในแต่ละมื้อ ซึ่งเป็นสิ่งที่สำคัญและเป็นพื้นฐานของการดูแลสุขภาพ รวมถึงหมั่นสังเกตอาการความเปลี่ยนแปลงอย่างสม่ำเสมอเพื่อประเมินภาวะโภชนาการในผู้สูงวัยเป็นระยะ     

เนื่องจากภาวะขาดสารอาหารในผู้สูงวัยจะส่งผลกระทบต่อการใช้ชีวิตประจำวัน ผู้ดูแลจึงควรมีความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้อง เพื่อการดูแลและลดความเสี่ยงจากอุบัติเหตุที่อาจเกิดขึ้นกับผู้สูงวัยได้อย่างถูกวิธี สามารถช่วยเหลือและให้การรักษาพยาบาลได้ทันท่วงที   

ร่วมกับการรับประทานอาหารหลักให้หลากหลายครบ 5 หมู่ ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ และนอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ

TH.2025.61834.ENS.1 (v1.0)©2025Abbott

Reference Information:   

1. ศูนย์เวชศาสตร์อายุรวัฒน์ โรงพยาบาลกรุงเทพ, อย่ามองข้ามภาวะขาดสารอาหารในผู้สูงวัย, ข้อมูลสุขภาพ
   โรคและการรักษา, https://www.bangkokhospital.com/content/malnutrition-in-older-adults
2. Elderly Society สังคมผู้สูงอายุ (20 ตุลาคม 2020), 9 สาเหตุที่ทำให้เกิดภาวะขาดสารอาหารในผู้สูงอายุ, บทความ สุขภาพ. https://elderlysociety.com/malnutrition/
3. นพ. ภาณุวัฒก์ ว่องตระกูลเรือง แพทย์อายุรศาสตร์ผู้สูงอายุ ศูนย์อายุรกรรม โรงพยาบาลนครธน. ภาวะทุพโภชนาการในผู้สูงอายุ ภัยร้ายที่อาจซ่อนเร้นอยู่. https://www.nakornthon.com/article/detail/ภาวะทุพโภชนาการในผู้สูงอายุ-ภัยร้ายที่อาจซ่อนเร้นอยู่
4. นางสาว นภาพร เพ็งสอน ฝ่ายการพยาบาล โรงพยาบาลศิริราช คณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล พ.ศ.2561. คู่มือการพยาบาล การดูแลภาวะโภชนาการผู้สูงอายุ ที่เข้ารับบริการในคลินิกผู้สูงอายุ ตึกผู้ป่วยนอก โรงพยาบาลศิริราช, https://www2.si.mahidol.ac.th/division/nursing/sins/attachments/article/699/Nutritional%20Status%20Older%20person.pdf