ผู้ป่วยโรคมะเร็งจำนวนมากมักจะประสบกับภาวะเบื่ออาหารหรือรู้สึกว่าไม่อยากอาหาร (anorexia) รับประทานเพียงนิดเดียวแล้วก็อิ่มง่าย ซึ่งพบได้เสมอในผู้ป่วยที่ได้รับการรักษาด้วยการฉายรังสีและเคมีบำบัด ทำให้รับประทานน้อยลงโดยไม่ตั้งใจ ซึ่งความไม่อยากอาหารเกิดขึ้นได้จากหลายสาเหตุ¹ เช่น 

• กลืนลำบาก การรับรสเปลี่ยนไป อาจรู้สึกขมในปาก ปากแห้ง คอแห้ง เจ็บในช่องปาก การรับรสต่าง ๆ ผิดไปจากเดิม สาเหตุจากเยื่อบุในช่องปากอักเสบและต่อมรับรสถูกรบกวนจากการรักษา
• มีอาการไม่สบายต่าง ๆ เช่น อาการคลื่นไส้อาเจียน ท้องเดิน ท้องผูก มักพบบ่อยในช่วงแรก ๆ ของการรักษาด้วยเคมีบำบัด และการฉายรังสี 
• ความเจ็บปวดต่าง ๆ ปวดท้อง แน่นท้อง มีทั้งเกิดจากโรคเองและผลข้างเคียงของการรักษา 
• อาการซึมเศร้า ท้อแท้ หมดกำลังใจ ก็ทำให้ไม่รู้สึกอยากอาหาร อาหารไม่ย่อย รับประทานอาหารไม่ได้ 

นอกจากนี้อีกปัจจัยที่สำคัญของความไม่อยากอาหารในผู้ป่วยโรคมะเร็ง ยังเกิดขึ้นได้จากสาเหตุของตัวโรคมะเร็งในร่างกายที่ไปกระตุ้นให้เกิดการสร้างสารไซโทไคน์ที่ก่อให้เกิดการอักเสบ (proinflammatory cytokine) เช่น IL-1, IL-6, TNF-α² และ Leptin³ มากขึ้น ส่งผลไปยังสมองส่วนที่กำหนดความอยากอาหารและความรู้สึกอิ่ม โดยไปยับยั้งความอยากอาหาร นอกจากนี้ยังมีผลต่อร่างกายทำให้เกิดภาวะต่อต้านอินซูลิน (Insulin resistance) ทำให้ลดความอยากอาหารและรบกวนกลไกการควบคุมสารอาหารในร่างกาย²    เมื่อผู้ป่วยโรคมะเร็งไม่รู้สึกอยากอาหารจึงทำให้รับประทานได้น้อยลง ผลที่ตามมาคือได้รับสารอาหารไม่เพียงพอต่อความต้องการของร่างกาย กระทั่งอาจนำไปสู่ภาวะขาดสารอาหารหรือภาวะผอมหนังหุ้มกระดูก (Cachexia)⁴ ได้ ซึ่งเป็นเรื่องสำคัญต่อสุขภาพของผู้ป่วยโรคมะเร็ง

ผลกระทบจากการได้รับสารอาหารไม่เพียงพอ⁵ โดยเฉพาะโปรตีน พลังงาน จะทำให้น้ำหนักตัวลดลง ผอม รู้สึกอ่อนเพลีย สุขภาพเสื่อมโทรมและอ่อนแอลง  ภูมิคุ้มกันลดลงเพิ่มโอกาสการติดเชื้อได้ง่าย ตอบสนองต่อการรักษาได้ไม่ดี ฟื้นตัวได้ยาก และอาจทำให้เพิ่มผลข้างเคียงจากการรักษามากกว่าปกติ กระทั่งอาจรับการรักษาได้ไม่ต่อเนื่องหรือจบกระบวนการตามแผนที่วางไว้  

อย่างไรก็ตามมีการศึกษาเกี่ยวกับสารอาหารบางชนิดอาจช่วยเพิ่มความอยากอาหารในผู้ป่วยโรคมะเร็ง โดยทำการศึกษากรดไขมันอีพีเอที่มีในน้ำมันปลาต่อภาวะผอมหนังหุ้มกระดูก (Cachexia) ในผู้ป่วยโรคมะเร็ง ⁶  ซึ่งอีพีเอนี้มีอยู่ในน้ำมันปลา และเป็นสารอาหารสำคัญแต่ร่างกายไม่สามารถสร้างขึ้นเองได้ ต้องได้จากการรับประทานอาหารเท่านั้น ซึ่งพบมากในปลาทะเลน้ำลึก ทั้งนี้การศึกษาทำในผู้ป่วยโรคมะเร็งตับอ่อนจำนวน 18 คน ที่มีน้ำหนักตัวลดลงเฉลี่ย 2.9 กิโลกรัมต่อเดือน โดยให้น้ำมันปลาชนิดแคปซูล (มีอีพีเอ 2 กรัมต่อวัน) เป็นเวลา 3 เดือน พบว่ามีการเพิ่มขึ้นของน้ำหนักตัวเฉลี่ยอยู่ที่ 0.3 กิโลกรัมต่อเดือน โดยที่ปริมาณน้ำในร่างกายไม่มีการเปลี่ยนแปลงอย่างมีนัยสำคัญ ซึ่งหมายความว่าน้ำหนักตัวที่คงเอาไว้ได้หรือที่เพิ่มขึ้นนั้นไม่ได้เกิดจากการบวมน้ำ

ดังนั้นการได้รับอีพีเอวันละ 2 กรัมต่อวันในผู้ป่วยโรคมะเร็ง จึงมีส่วนช่วยลดการอักเสบ เพิ่มความอยากอาหาร ช่วยให้รับประทานได้มากขึ้น ลดการสูญเสียมวลกล้ามเนื้อ คงน้ำหนักตัว และช่วยให้ระบบต่าง ๆ ทำงานได้ดีขึ้น^7,8

โภชนาการที่สมบูรณ์ในผู้ป่วยโรคมะเร็งเป็นเรื่องสำคัญต่อคุณภาพชีวิต เมื่อมีสัญญาณของความไม่อยากอาหารในผู้ป่วย สังเกตว่าเริ่มรับประทานอาหารได้น้อยลง จึงอาจเลือกเสริมด้วยอาหารทางการแพทย์สูตรสำหรับผู้ป่วยโรคมะเร็งที่มีอีพีเอสูง เป็นตัวช่วยเพิ่มความอยากอาหาร ลดความเลี่ยงต่อภาวะขาดสารอาหารได้อีกทางหนึ่ง

<sub>เอกสารอ้างอิง:
1. เคล็ดลับการรับประทานอาหารในผู้ป่วยมะเร็ง: ก่อน, ระหว่าง และหลังการรักษา [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: https://shorturl.asia/F1wNn</sub>

_{2. ภาวะหนังหุ้มกระดูกจากมะเร็ง [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: https://shorturl.asia/nhwGA}

_{3. Anorexia-Cachexia Syndrome [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก:  https://shorturl.asia/IySJF}

_{4. Ni J, Zhang L.Cancer Manag Res. 2020;12:5597-5605.}

_{5. อาหารกับโรคมะเร็ง [ออนไลน์]. เข้าถึงได้จาก: https://shorturl.asia/EPn7O}

_{6. Wigmore SJ, et al. Nutrition. Jan 1996;12(1 Suppl):S27-30.}

_{7.Ryan A, et al. Ann Surg. 2009;In press.}

_{8.Barber MD, et al. Nutr Cancer. 2001;40:118-124.}

_{TH.2024.54375.PRO.1 (v1.0) © 2024 Abbott}

_{*ร่วมกับการรับประทานอาหารหลักให้หลากหลายครบ 5 หมู่ ออกกำลังกายอย่างสม่ำเสมอ และนอนหลับพักผ่อนให้เพียงพอ}

_{อาหารทางการแพทย์ ต้องใช้ภายใต้คำแนะนำของแพทย์}